Ngữ cảnh
Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ, mô tả môi trường trong đó người nói (người viết) tạo ra lời nói phù hợp. Đồng thời, người nghe (người đọc) dựa vào ngữ cảnh để hiểu và tìm hiểu đầy đủ nội dung của lời nói.
Khái niệm
Ngữ cảnh được xác định là một phạm vi bao gồm:
Bối cảnh người nói (người viết)
Đây là tình huống và môi trường mà người nói (người viết) đang giao tiếp.
Bối cảnh người nghe (người đọc)
Đây là tình huống và môi trường mà người nghe (người đọc) dựa vào để hiểu và chấp nhận thông tin từ lời nói.
Để hiểu rõ câu nói “Giờ muộn thế này mà họ chưa ra nhỉ?”, chúng ta cần xem xét các yếu tố sau:
Người nói và người nghe
Câu nói này được chị Tí, một người bán hàng nước, nói với nhóm người bạn nghèo gồm chị em Liên, bác Siêu bán phở và gia đình bác xẩm.
Thời gian và địa điểm
Câu nói được chị Tí nói vào một buổi tối, tại một phố huyện nhỏ, trong lúc chờ khách hàng.
Nhóm người “họ”
“Họ” ở đây chỉ những người phu gạo, phu xe, mấy chú lính lệ, và người nhà thầy Thừa.
Nghĩa của “chưa ra”
“Chưa ra” trong trường hợp này ám chỉ họ chưa xuất hiện từ huyện lên phố, và chị Tí cho rằng đây là thời điểm muộn.
Câu nói này phản ánh sự mong đợi của chị Tí và những người dân nghèo tại địa phương này đối với khách hàng.
Các nhân tố của ngữ cảnh
Trong giao tiếp, có thể có một hoặc n hiều người tham gia gọi chung là nhân vật giao tiếp. Mỗi hoạt động giao tiếp đều có ít nhất một người nói và một người nghe, gọi là song thoại. Nếu nhiều người nói luân phiên vai nhau, đó được gọi là hội thoại. Vị thế của từng nhân vật trong giao tiếp ảnh hưởng đến nội dung và hình thức của lời nói, câu văn.
Bối cảnh ngoài ngôn ngữ
Bối cảnh giao tiếp rộng (bối cảnh văn hóa) bao gồm các yếu tố sau:
Bối cảnh lịch sử
Bao gồm các sự kiện và giai đoạn lịch sử ảnh hưởng đến giao tiếp.
Bối cảnh văn hóa
Gồm các giá trị, quan niệm và thực hành của một cộng đồng văn hóa.
Bối cảnh xã hội
Bao gồm các quan hệ xã hội, tầng lớp, và các yếu tố xã hội khác có thể ảnh hưởng đến giao tiếp.
Bối cảnh địa lý
Gồm các yếu tố địa lý như địa danh, môi trường, không gian vật lý.
Bối cảnh phong tục
Gồm các phong tục, tập quán và truyền thống của một cộng đồng.
Bối cảnh thể chế chính trị
Bao gồm các yếu tố liên quan đến cơ cấu và quyền lực trong chính trị.
Bối cảnh giao tiếp hẹp
Bối cảnh giao tiếp hẹp (bối cảnh tình huống) gồm các yếu tố sau:
Thời gian
Đề cập đến mốc thời gian xác định hoặc khoảng thời gian diễn ra giao tiếp.
Địa điểm
Đề cập đến vị trí và không gian xác định của hoạt động giao tiếp.
Tình huống giao tiếp cụ thể
Đề cập đến hoạt động, sự kiện hoặc tình huống cụ thể mà ngữ cảnh được xác định.
Hiện thực trong giao tiếp và vai trò của ngữ cảnh
Hiện thực bên ngoài
Hiện thực bên ngoài là những sự kiện và hoạt động xảy ra trong thế giới thực. Đây là các sự việc mà mọi người có thể quan sát và trải nghiệm trực tiếp. Ví dụ, trong một cuộc hội thoại, hiện thực bên ngoài có thể là những câu chuyện, thông tin và sự kiện đang diễn ra trong cuộc sống hàng ngày.
Hiện thực bên trong của các nhân vật giao tiếp
Hiện thực bên trong của các nhân vật giao tiếp là những trạng thái, tâm trạng và tình cảm mà họ đang trải qua trong tâm thức. Đây là những yếu tố không thể nhìn thấy trực tiếp, nhưng có thể hiểu thông qua cách họ nói và hành động. Ví dụ, một người có thể tỏ ra vui vẻ và nói những lời tốt đẹp, nhưng bên trong lại cảm thấy buồn bã hoặc lo lắng.
Văn cảnh trong giao tiếp
Văn cảnh là môi trường xung quanh một yếu tố ngôn ngữ, bao gồm cả ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói. Nó có thể xuất hiện trước hoặc sau một yếu tố ngôn ngữ nào đó và gồm các yếu tố sau:
Yếu tố ngôn ngữ
Yếu tố ngôn ngữ trong văn cảnh bao gồm từ ngữ, ngữ pháp, cú pháp và các thành phần ngôn ngữ khác. Chúng tạo nên nền tảng để truyền đạt ý nghĩa và thông tin trong giao tiếp.
Văn bản và ngôn ngữ nói
Văn cảnh có thể tồn tại dưới dạng văn bản hoặc ngôn ngữ nói. Trên một trang giấy, văn cảnh có thể được hiểu qua cách thức sắp xếp, định dạng và nội dung của văn bản. Trong giao tiếp nói, văn cảnh có thể được hiểu qua giọng điệu, ngữ điệu và cử chỉ của người nói.
Vai trò của ngữ cảnh trong giao tiếp
Đối với người nói (người viết) và quá trình sản sinh lời nói
Ngữ cảnh đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn nội dung và cách thức giao tiếp của người nói (người viết). Nó là cơ sở để chọn từ ngữ, ngữ pháp, câu trúc và phương tiện ngôn ngữ phù hợp nhằm truyền đạt thông điệp một cách hiệu quả.
Đối với người nghe (đọc) và quá trình lĩnh hội
Ngữ cảnh cung cấp căn cứ để người nghe (đọc) lĩnh hội, phân tích và đánh giá nội dung và hình thức của văn bản. Nó giúp người nghe (đọc) hiểu rõ hơn về ý nghĩa và mục đích của thông điệp, cũng như tạo ra các liên kết và kết nối với các yếu tố ngôn ngữ khác trong bài viết.
Kết luận
Bài viết này hy vọng mang lại thông tin hữu ích về hiện thực trong giao tiếp và vai trò quan trọng của ngữ cảnh trong quá trình truyền đạt thông điệp. Hiểu và sử dụng ngữ cảnh một cách chính xác sẽ giúp chúng ta giao tiếp hiệu quả và truyền tải ý nghĩa một cách chính xác và rõ ràng.
