Phương pháp thuyết minh: những phương pháp thuyết minh

I. Tầm quan trọng của phương pháp thuyết minh

Phương pháp thuyết minh là một hệ thống những cách thức mà người thuyết minh sử dụng nhằm đạt đựợc mục đích đặt ra. Để làm tốt một bài văn thuyết minh, cần hiểu rõ ràng, chính xác và đầy đủ về sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh, nhằm truyền đạt những tri thức đó cho người đọc (nghe).

II. Một số phương pháp thuyết minh

Dưới đây là một số phương pháp thuyết minh:

• Nêu định nghĩa: Đưa ra định nghĩa rõ ràng về sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Nêu ví dụ: Sử dụng các ví dụ cụ thể để minh hoạ cho sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Dùng số liệu: Sử dụng các dữ liệu, số liệu để thể hiện và chứng minh sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• So sánh: So sánh sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh với các sự vật hoặc hiện tượng khác để làm rõ điểm khác biệt và đặc điểm riêng.
• Phân loại: Phân loại sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh vào các nhóm, loại khác nhau dựa trên các đặc điểm chung.
• Phân tích: Tách ra thành các phần nhỏ hơn để phân tích và làm rõ cấu trúc, thành phần của sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Chú thích: Thuyết minh bằng cách sử dụng các ghi chú, lời chú giải để giải thích sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Giảng giải nguyên nhân – kết quả: Thuyết minh bằ ng cách trình bày các nguyên nhân và kết quả của sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.

Đọc các đoạn trích (SGK) và cho biết:

a. Tác giả mỗi đoạn trích đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào?

• Đoạn trích (1) thuyết minh về Trần Quốc Tuấn của Ngô Sĩ Liên: Sử dụng phương pháp nêu ví dụ.
• Đoạn trích (2) thuyết minh về Ba-sô của Hàn Thủy Giang: Sử dụng phương pháp nêu định nghĩa.
• Đoạn trích (3) thuyết minh về vấn đề Con người và con số: Sử dụng phương pháp dùng số liệu.
• Đoạn trích (4) thuyết minh về nhạc cụ trong điệu hát trống quân: Sử dụng phương pháp phân tích.

b. Tác dụng của từng phương pháp trong việc làm cho sự vật hay hiện tượng được thuyết minh càng thêm chuẩn xác, sinh động và hấp dẫn.

Các phương pháp thuyết minh có tác dụng như sau:

• Phương pháp nêu định nghĩa giúp xác định rõ ràng và hiểu đúng về sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Phương pháp nêu ví dụ giúp minh họa và làm rõ hơn về sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Phương pháp dùng số liệu cung cấp thông tin chính xác và thống kê để chứng minh và làm rõ sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Phương pháp so sánh giúp làm rõ điểm khác biệt và đặc điểm riêng của sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Phương pháp phân loại giúp phân loại và nhận biết rõ ràng về sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Phương pháp phân tích giúp tách ra các thành phần và làm rõ cấu trúc của sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Phương pháp chú thích giúp giải thích và hiểu rõ hơn về sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.
• Phương pháp giảng giải nguyên nhân – kết quả giúp hiểu rõ về mối quan hệ giữa các yếu tố và kết quả của sự vật hoặc hiện tượng cần thuyết minh.

Đoạn trích (1) trong Đại Việt sử kí toàn thư của Ngô Sĩ Liên thuyết minh về công lao tiến cử người tài giỏi cho đất nước của Trần Quốc Tuấn.

Sử dụng ví dụ để thuyết minh rõ ràng và thuyết phục

Phương pháp nêu ví dụ đã được sử dụng trong các đoạn trích sau đây để làm cho các vấn đề trở nên rõ ràng và thuyết phục:

Đoạn trích (2): Thi sĩ Ba-sô và “Con đường hẹp thiên lí”

Trong đoạn này, các tên tuổi như Dã Tượng, Yết Kiêu, Phạm Ngũ Lão, Trần Thị Kiến, Trương Hán Siêu, Phạm Lãm, Trịnh Dũ, Ngô Sĩ Thường, và Nguyễn Thế Trực đã được đưa ra làm ví dụ để giúp người đọc hiểu rõ ý nghĩa của các bút danh trong thi sĩ Ba-sô. Việc sử dụng phương pháp này đã giúp các bút danh được giải thích một cách rõ ràng.

Đoạn trích (3): Con người và con số

Trong đoạn này, tác giả đã sử dụng phương pháp dùng số liệu để thuyết minh về cấu tạo phức tạp và đồ sộ của tế bào trong cơ thể người. Từ số lượng tế bào (40-60000 tỉ) đến số lượng phân tử cấu tạo nên tế bào (ở triệu tỉ phần tử), và số lượng nguyên tử cấu tạo nên phân tử (tỉ tỉ nguyên tử). Việc kết hợp các số liệu này với ví dụ như số lượng cư dân, số lượng các vì tinh tú đã giúp người đọc hình dung dễ dàng về quy mô của các thành phần cấu tạo cơ thể người.

Để tạo sức hấp dẫn, tác giả đã đưa ra ví dụ: “Nếu mỗi nguyên tử dài 1mm, một tế bào sẽ dài cm, thì một người cao 1,75m sẽ biến thành người khổng lồ với chiều cao 1.750 km!” Tuy nhiên, tác giả cũng nhấn mạnh rằng điều này không xảy ra vì kích thước của nguyên tử rất nhỏ.

Đoạn trích (4): Thương nhớ mười hai của Vũ Bằng

Trong đoạn này, tác giả thuyết minh về các loại nhạc cụ được sử dụng trong hát trống quân. Việc sử dụng phương pháp phân tích trong thuyết minh đã làm rõ tính giản dị của các nhạc cụ này. Các loại nhạc cụ được mô tả là “đồ bỏ”, và cách sử dụng của chúng rất dân dã. Tuy nhiên, âm thanh mà chúng tạo ra lại rất “giòn giã”.

Việc sử dụng phương pháp nêu ví dụ và phân tích đã làm cho các đoạn thuyết minh trở nên sâu sắc và ấn tượng đối với người đọc. Với cách trình bày thông tin này, tác giả đã truyền đạt kiến thức một cách chính xác và hiệu quả.

Phương pháp thuyết minh trong văn bản

Trong văn bản, phương pháp thuyết minh được sử dụng để giúp người đọc hiểu rõ hơn về ý nghĩa của một đối tượng hoặc một khía cạnh nào đó. Có nhiều phương pháp thuyết minh khác nhau mà ta có thể sử dụng. Dưới đây là một số phương pháp thuyết minh thường được áp dụng:

a. Thuyết minh bằng cách chú thích

Một trong những phương pháp thuyết minh phổ biến là sử dụng phương pháp chú thích. Khi áp dụng phương pháp này, ta không định nghĩa đối tượng mà chỉ đưa ra những thông tin liên quan đến nó. Ví dụ, trong câu văn “Ba-sô là bút danh” (SGK), ta không định nghĩa Ba-sô một cách rõ ràng bằng cách xếp nó vào một loại lớn hơn, cũng không chỉ ra các đặc điểm bản chất của nhà văn. Thay vào đó, phương pháp chú thích được sử dụng để đưa ra thông tin về Ba-sô.

Phương pháp chú thích và phương pháp định nghĩa đều có cấu trúc cơ bản “A là B”, tuy nhiên phương pháp định nghĩa đòi hỏi các yếu tố chặt chẽ hơn. Trong định nghĩa, phần B phải đạt được hai yếu tố: đặt đối tượng định nghĩa vào một loại lớn hơn và chỉ ra các đặc điểm bản chất của đối tượng để phân biệt nó với các đối tượng cùng loại khác. Phương pháp chú thích không yêu cầu hai yêu cầu này, mặc dù mức độ chính xác không cao nhưng lại có khả năng linh hoạt và dễ sử dụng hơn.

b. Thuyết minh bằng cách giảng giải nguyên nhân – kết quả

Một phương pháp thuyết minh khác là sử dụng giảng giải nguyên nhân – kết quả. Khi sử dụng phương pháp này, ta trình bày các nguyên nhân dẫn đến một kết quả cụ thể. Ví dụ, trong đoạn trích giới thiệu về thi sĩ Ba-sô (SGK), người viết đã thuyết minh về niềm say mê cây chuối của Ba-sô và lí do ông lấy bút danh Ba-sô. Mục đích của thuyết minh là giải thích tại sao ông có bút danh Ba-sô là chủ yếu mặc dù niềm say mê cây chuối của ông còn ngắn gọn hơn. Đây là một mối quan hệ nguyên nhân – kết quả, trong đó nguyên nhân được trình bày dài hơn nhưng nội dung chính của thông báo vẫn là kết quả. Niềm say mê cây chuối là nguyên nhân dẫn đến việc ông lấy bút danh Ba-sô.

Đoạn trích được trình bày một cách hợp lý và hấp dẫn nhờ việc sử dụng phương pháp thuyết minh phù hợp cho đối tượng thuyết minh. Nhờ đó, hình ảnh thi sĩ Ba-sô cùng bút danh của ông được hiện lên một cách sinh động và sâu sắc.

Phương pháp thuyết minh là một công cụ hữu ích trong văn bản để giải thích và làm rõ các khía cạnh, đặc điểm của một đối tượng. Sử dụng các phương pháp thuyết minh phù hợp như chú thích và giảng giải nguyên nhân – kết quả giúp người viết truyền đạt thông tin một cách hiệu quả và thu hút sự chú ý của người đọc. Việc lựa chọn phương pháp thích hợp và trình bày một cách sắc sảo có thể tạo nên sự ấn tượng mạnh mẽ và giúp tăng cường sức thuyết phục trong văn bản.

Yêu cầu khi vận dụng phương pháp thuyết minh

Khi áp dụng phương pháp thuyết minh, có một số yêu cầu quan trọng cần tuân theo để đảm bảo tính chất uy tín và thông tin phong phú:

Lựa chọn phương pháp thuyết minh phù hợp

Một yếu tố quan trọng khi vận dụng phương pháp thuyết minh là lựa chọn phương pháp thích hợp dựa trên mục đích của thuyết minh. Cần xác định rõ mục tiêu mà bạn muốn đạt được và chọn phương pháp phù hợp để truyền đạt thông tin một cách chính xác và hiệu quả.

Phối hợp các phương pháp thuyết minh

Để mang lại sự đa dạng và phong phú cho thông tin, hãy xem xét việc phối hợp nhiều phương pháp thuyết minh khác nhau. Bằng cách sử dụng các phương pháp khác nhau, bạn có thể tạo ra một bức tranh tổng quan về sự vật, hiện tượng một cách toàn diện hơn. Hãy đảm bảo rằng các phương pháp này hoạt động hài hòa và tạo nên một thông điệp thuyết phục.

Làm nổi bật bản chất và đặc trưng

Trong quá trình thuyết minh, tập trung vào việc làm nổi bật bản chất và đặc trưng của sự vật, hiện tượng mà bạn đang trình bày. Sử dụng các phương pháp thuyết minh để đưa ra các thông tin quan trọng, nhấn mạnh các đặc điểm độc đáo và quan trọng, giúp người đọc hoặc người nghe hiểu rõ và hứng thú với nội dung.

Tiếp nhận dễ dàng và hứng thú

Trong quá trình viết hoặc thuyết trình, đảm bảo rằng người đọc hoặc người nghe có thể tiếp nhận thông tin một cách dễ dàng và hứng thú. Sử dụng cách diễn đạt rõ ràng, ngôn ngữ đơn giản và ví dụ cụ thể để giải thích ý tưởng một cách trực quan và hấp dẫn. Điều này giúp tăng c ường sự tương tác và hiểu biết của người tiếp nhận với nội dung.

Bài viết phương pháp thuyết minh này hy vọng mang lại thông tin hữu ích cho bạn.