IV. MỘT SỐ HÌNH THỨC HỌC TẬP Ở ĐỘNG VẬT
Quen nhờn: Là hiện tượng khi động vật không phản ứng với những kích thích lặp đi lặp lại nhiều lần nếu không có điều kiện đi kèm.
Ví dụ: Khi gà con nhìn thấy bóng đen từ trên cao rơi xuống, chúng sẽ chạy trốn. Tuy nhiên, nếu bóng đen xuất hiện nhiều lần mà không có nguy hiểm đi kèm, gà con sẽ không trốn nữa.
Ví dụ khác: Khi ta đánh chuông và cho cá ăn, sau một số lần, cá sẽ tập tính và mỗi khi nghe tiếng chuông, chúng sẽ ngoi lên chờ thức ăn. Tuy nhiên, nếu ta vẫn đánh chuông mà không cho ăn, dần dần cá sẽ không ngoi lên nữa. Điều này làm mất đi những tập tính đã học được trước đó.
In vết: Đây là hiện tượng con non mới sinh đi theo những vật đầu tiên mà chúng nhìn thấy, thường là con bố mẹ.
Ví dụ: Gà con mới nở sẽ đi theo đồ chơi hoặc vịt con mới nở sẽ đi theo gà mẹ.
Điều kiện hóa
a)Điều kiện hóa đáp ứng (điều kiện hóa kiểu Paplôp)
Đây là quá trình hình thành những mối liên kết mới giữa các trung tâm hoạt động trong trung ương thần kinh dưới tác động của các kích thích kết hợp đồng thời.
Ví dụ: Người ta đã thực hiện một thí nghiệm, vừa đánh chuông vừa cho chó ăn. Sau vài chục lần phối hợp tiếng chuông và thức ăn, chỉ cần nghe tiếng chuông là chó đã tiết nước bọt. Điều này xảy ra do trung ương thần kinh đã hình thành mối liên hệ thần kinh mới dưới tác động của hai kích thích đồng thời.
b)Điều kiện hóa hành động (điều kiện hóa kiểu Skinnơ)
Đây là loại liên kết một hành vi của động vật với một điều kiện nào đó, sau đó động vật chủ động lặp lại các hành vi đó.
Ví dụ: Nhà nhân chủ B.F. đã nghiên cứu điều kiện hóa hành động. Chẳng hạn, khi ta cho một con chó nhận thức rằng việc lắc đuôi sẽ nhận được thức ăn, chó sẽ tiếp tục lắc đuôi để thu được thức ăn.
Học ngầm và học khôn ở động vật
Skinnơ thả chuột vào lồng thí nghiệm. Trong lồng có một cái bàn đạp gắn với thức ăn. Khi chuột chạy trong lồng và vô tình đạp phải bàn đạp thì thức ăn rơi ra. Sau một số lần ngẫu nhiên đạp phải bàn đạp và có thức ăn, mỗi khi đói bụng, chuột chủ động chạy tới nhấn bàn đạp để lấy thức ăn.
Học ngầm
Là kiểu học không có ý thức, không biết rõ là mình đã học được. Ví dụ: Chó hoặc trâu được nuôi ở nhà, khi dắt thả nó ở một nơi khác cách xa nhà, chúng vẫn có thể nhớ đường để quay về nhà.
Học khôn
Là kiểu phối hợp các kinh nghiệm cũ để giải quyết những tình huống mới. Học khôn thường gặp ở động vật có hệ thần kinh phát triển. Ví dụ: Tinh tinh biết cách chồng những chiếc thùng lên nhau để đứng lên lấy thức ăn trên cao.
Một số dạng tập tính phổ biến ở động vật
Tập tính kiếm ăn
Tác nhân kích thích bao gồm hình ảnh, âm thanh, mùi phát ra từ con mồi và các yếu tố khác. Động vật có tập tính kiếm ăn khác nhau. Tập tính kiếm ăn ở động vật có tổ chức thần kinh chưa phát triển được gọi là tập tính bẩm sinh. Động vật có hệ thần kinh phát triển sẽ học được tập tính kiếm ăn chủ yếu từ bố mẹ, đồng loại hoặc kinh nghiệm bản thân. Ví dụ: Hải li đắp đập ngăn sông suối để bắt cá.
Tập tính bảo vệ lãnh thổ
Tập tính bảo vệ lãnh thổ nhằm b ảo vệ nguồn thức ăn, nơi ở và sinh sản. Các loài động vật sử dụng các phương pháp khác nhau để bảo vệ lãnh thổ, bao gồm sử dụng chất tiết, phân hay nước tiểu để đánh dấu lãnh thổ, đe dọa hoặc tấn công, và thậm chí chiến đấu quyết liệt khi có đối tượng xâm nhập. Ví dụ: Tinh tinh đực đánh đuổi những con tinh tinh đực lạ khác khi vào vùng lãnh thổ của chúng. Phạm vi bảo vệ lãnh thổ cũng khác nhau tùy loài.
Tập tính sinh sản
Phạm vi bảo vệ lãnh thổ của hải âu là vài mét vuông, trong khi của hổ là vài đến vài chục kilômét vuông. Tập tính sinh sản phần lớn là tập tính bẩm sinh, mang tính bản năng. Tác nhân kích thích tập tính sinh sản bao gồm môi trường ngoài như thời tiết, âm thanh, ánh sáng, mùi do con vật khác giải phóng, và môi trường trong như hormone sinh dục. Hành động liên quan đến tập tính sinh sản bao gồm việc ve vãn, tranh giành con cái, giao phối và chăm sóc con non. Những hành động này tạo ra thế hệ sau và duy trì sự tồn tại của loài.
Ví dụ, vào mùa sinh sản, các con hươu đực sẽ húc nhau, và con chiến thắng sẽ được giao phối với hươu cái.
Tập tính di cư
Một số loài cá, chim, thú thay đổi nơi sống theo mùa nhằm tránh điều kiện môi trường không thuận lợi. Ví dụ, sếu đầu đỏ và hồng hạc di cư theo mùa để tìm kiếm môi trường sống tốt hơn.
Tập tính xã hội
Tập tính xã hội là tập tính sống bầy đàn. Trong mỗi bầy đàn, có sự phân chia thứ bậc để duy trì trật tự và tăng cường truyền tính trạng tốt của con đầu đàn cho thế hệ sau. Ví dụ, khỉ và linh cẩu sống theo bầy đàn, và trong đàn luôn có một con khỏe mạnh nhất là con đầu đàn.
Tập tính vị tha là tập tính hi sinh quyền lợi bản thân, thậm chí cả tính mạng vì lợi ích sinh tồn của bầy đàn. Ví dụ, các con đầu đàn trong bầy đàn luôn có nhiệm vụ chăm sóc và bảo vệ những con cái hoặc con non khác.
Ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống và sản xuất
Nhờ hiểu biết về tập tính động vật, con ng ười đã ứng dụng chúng vào đời sống và sản xuất. Có nhiều ứng dụng như:
Giải trí
Dạy hổ, voi, khỉ, cá heo… biểu diễn xiếc để mang lại niềm vui cho người xem.
Săn bắn
Dạy chó, chim ưng đi săn mồi để giúp con người trong hoạt động săn bắn.
Bảo vệ mùa màng
Sử dụng bù nhìn trên ruộng để đuổi chim chóc phá hoại mùa màng, bảo vệ năng suất nông nghiệp.
Chăn nuôi
Trong lĩnh vực chăn nuôi, khi nghe tiếng kẻng vang lên, đó là dấu hiệu cho thấy trâu bò đang trở về chuồng. Việc nuôi trâu bò không chỉ đem lại nguồn thu nhập cho người chăn nuôi mà còn đóng vai trò quan trọng trong cung cấp thực phẩm cho cộng đồng.
An ninh quốc phòng
Một công việc quan trọng trong lĩnh vực an ninh quốc phòng là dạy chó giữ nhà. Chó có khả năng phát hiện ma túy và tội phạm, từ đó đảm bảo an ninh và trật tự trong khu vực được bảo vệ.
Tập tính của động vật
Một số tập tính chỉ có ở người cũng tồn tại ở động vật. Đó là giữ gìn vệ sinh môi trường, tập thể dục buổi sáng, ăn ngủ đúng giờ, kiềm chế cảm xúc như tức giận, tuân thủ luật pháp và đạo đức xã hội. Đây là những tập tính quan trọng giúp đảm bảo sức khỏe và sự phát triển của động vật.
Bạn đang xem bài viết Tập tính của động vật (tiếp theo). Hi vọng bài viết này sẽ mang lại thông tin hữu ích cho bạn.
Nguồn tham khảo: https://vi.wikipedia.org/wiki/Sinh_h%E1%BB%8Dc
