Đột biến số lượng nhiễm sắc thể là hiện tượng mà số lượng NST xảy ra ở 1 hoặc vài cặp NST tương đồng bị thay đổi. Trong sinh vật lưỡng bội, đột biến số lượng nhiễm sắc thể thường được phân loại thành các dạng chính như sau:
Đột biến lệch bội
- Thể không nhiễm (2n – 2)
- Thể một nhiễm (2n – 1)
- Thể một nhiễm kép (2n – 1 – 1)
- Thể ba nhiễm (2n + 1)
- Thể bốn nhiễm (2n + 2)
- Thể bốn nhiễm kép (2n + 2 + 2)
Cơ chế phát sinh của đột biến lệch bội có thể diễn ra theo hai cách:
1. Trong quá trình giảm phân:
Một hoặc vài cặp NST không phân li tạo giao tử thừa hoặc thiếu một số NST. Khi các giao tử này kết hợp với giao tử bình thường, các thể lệch bội được hình thành.
2. Trong quá trình nguyên phân (tế bào sinh dưỡng):
Một phần cơ thể mang đột biến lệch bội và hình thành thể khảm.
Đột biến lệch bội gây ra mất cân bằng toàn bộ hệ gen, thường dẫn đến giảm sức sống, giảm khả năng sinh sản hoặc tử vong. Tuy nhiên, đột biến lệch bội cũng mang ý nghĩa trong quá trình tiến hóa và trong việc chọn giống cây trồng.
Đột biến đa bội
Đột biến đa bội là hiện tượng tăng số NST đơn bội của cùng một loài lên một số nguyên lần (lớn hơn 2). Có hai loại đột biến đa bội:
Tự đa bội chẵn
Đây là hiện tượng tăng số NST đơn bội theo cấp số nhân chẵn , ví dụ như 4n, 6n, 8n…
Tự đa bội lẻ
Đây là hiện tượng tăng số NST đơn bội theo cấp số nhân lẻ, ví dụ như 3n, 5n, 7n…
Đột biến đa bội phát sinh do hai cơ chế:
1. Thể tam bội:
Sự kết hợp của giao tử n và giao tử 2n trong quá trình thụ tinh.
2. Thể tứ bội:
Sự kết hợp giữa hai giao tử 2n hoặc cả bộ NST không phân li trong lần nguyên phân đầu tiên của hợp tử.
Đột biến dị đa bội
Đột biến dị đa bội là hiện tượng gia tăng số bộ NST đơn bội của hai loài khác nhau cùng tồn tại trong một tế bào.
Cơ chế đột biến đa bội ở thực vật
Đột biến đa bội là một quá trình sinh học xảy ra ở con lai xa giữa các loài khác nhau. Trạng thái lai xa này không thụ tinh được với cùng loài khác lai. Trong một số loài thực vật, cơ thể lai bất thụ có khả năng tạo ra giao tử lưỡng bội do không phân li của nguyên sinh thể không tương đồng. Giao tử này có thể kết hợp với nhau để tạo ra một thể tứ bội có khả năng thụ phấn tự nhiên.
Hậu quả và vai trò của đột biến đa bội
Các thể tự đa bội có tế bào lớn và cơ quan sinh dưỡng phát triển mạnh mẽ, giúp chúng chống chịu tốt trong môi trường. Tuy nhiên, các thể đa bội lẻ không thể tạo ra giao tử bình thường như các loài khác. Đa bội là hiện tượng khá phổ biến ở thực vật, trong khi ở động vật thì ít gặp vì có thể gây chết.
Ý nghĩa của đột biến đa bội
Đột biến đa bội đóng vai trò quan trọng trong quá trình tiến hóa và chọn giống thực vật, bởi nó góp phần hình thành các loài mới. Sự đa dạng genetik được tạo ra bởi đột biến đa bội mang lại tiềm năng cho sự thích ứng và sự sống sót của các loài trong môi trường thay đổi.
Đột biến số lượng nhiễm sắc thể có thể gây ra những tác động gì?
Đột biến số lượng nhiễm sắc thể có thể gây ra mất cân bằng toàn bộ hệ gen, dẫn đến giảm sức khỏe và tăng khả năng phát sinh các vấn đề di truyền.
Làm thế nào để phòng ngừa đột biến số lượng nhiễm sắc thể?
Để phòng ngừa đột biến số lượng nhiễm sắc thể, việc duy trì một lối sống lành mạnh và tránh tiếp xúc với các chất gây đột biến có thể giúp giảm nguy cơ xảy ra đột biến.
Có cách nào để điều trị đột biến số lượng nhiễm sắc thể không?
Việc điều trị đột biến số lượng nhiễm sắc thể thường tập trung vào việc điều chỉnh gen và quản lý các triệu chứng liên quan đến các vấn đề di truyền. Tuy nhiên, việc điều trị cụ thể phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể và cần sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa.
Hy vọng bài viết này đã cung cấp thông tin hữu ích về đột biến đa bội trong thực vật.
